BİZ ASLINDA KİMLERDENİZ ?

Anadolu’dan gelip geçen uygarlıkları, lise çağlarımda not baskısıyla savsaklayarak, hafızamın derinliklerine gömmüştüm. Justiniano Otelleri’nde yöneticiliğe başladıktan sonra, otellerin adını, kurulduğu bölgede 1500 yıl kadar önce yaşamış olan bir Bizans yazlık şehri olan Jüstinyen Polis’ten aldığını öğrendim.

Otelin pazarlamasına katkıda bulunması amacıyla yaptığım yüzeysel araştırmalar, merak duygularımı kıpırdattı ve kendimi Alanya Müzesi’nde buldum.

Club Justiniano’nun isim babası olan müze müdürü İsmail beyin odasında Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın kitabına, Gülcan ve Seher hanımların notlarına gömüldüm.

Bizim köklerimiz meğer ne kadar derindeymiş. Türk Tarih Kurumu’nun katkılarıyla, 1935-1983 yılları arasında kurulan 136 müze ile Anadolu topraklarında 8000 yıl içerisinde bulunan tüm eserlere kucak açılmış.

1983 yılında, yani kurum devletleştikten sonra, İ.S. 1071 yılında Selçuklular’ın Anadolu’ya girişi ve Malazgirt Savaşı öncesine, nedense hayli soğuk davranılmaya başlanmış. Bu 7000 yılın ıskalanmasını Akurgal şöyle dile getiriyor;

“Biz Türkler, Anadolu topraklarında oluşmuş tüm toplulukların çocuklarıyız ve onların bize bıraktıkları kültür varlıklarının mirasçılarıyız. Bu kültürlerin hepsi bizim. Yok eğer inkar edersek, “öyleyse orada ne işiniz var?” demezler mi adama?

Anadolu topraklarına gelen tüm uygarlıklar yarımada potasında erimiş ve onun sonunda bu günkü Türkiye ortaya çıkmıştır. Bazı politik ve zorunlu göçler dışında tüm tarih boyunca Anadolu’dan dışarıya göç eden bir topluluk yoktur. Öyleyse biz, Hatti, Hitit, Hurri, Urartu, Frigya, Karia, Likya ve Anadolu’da yaşamış bütün milletlerin çocuklarıyız.

Üstad ne güzel demiş değil mi? Bence de, akrabalığın bunca uygarlıkla karışması gurur duyulacak bir kokteyl. 8000 yıllık bir yarımada tarihinin, son seksen yılının egemeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kuş beyinli bir siyasetçisi, hatırlarsanız, “Efesus, Troya, Pamfilya gibi isimleri kullanarak düşmanlarımızın gereksiz yere iştahını kabartıyorsunuz” gibi ifadeler kullanmıştı.

Homeros gibi edebiyatçıları, Thales gibi bilim adamlarını yetiştiren Anadolu, onların altın çağından üç bin yıl kadar sonra bu sığırları da doğurmuş.

Şimdi size tarih öncesi çağlardan günümüze kadar yaşayan uygarlıkların bir bölümünü özetlemeye çalışacağım;

Yeni Taş Çağı (İ.Ö.8000-5500): Dünyada bilinen en eski köy kültürleri bu devirde kurulmuştur. Çatalhöyük köylüleri 8000 yıl önce evlerinin duvarlarını fresklerle kaplayıp, sayısız sanat eserleri üretmişler.

Tahıl yetiştirip onları öğütmüşler, ölülerini güneşte kuruttuktan sonra etlerini kerpiçten yaptıkları sedirlerinin altına gömmüşler. Köpek, keçi ve koyunun evcilleştirilmesi de o yıllarda başlıyor.

Kalkolitik Çağı (İ.Ö.5500-3000):

Taş ve Maden Devri anlamına geliyor. Bakır, ilk kez o zaman üretiliyor. Dokuma, seramik gibi eşyalarla takas edilerek ilk ticaret başlıyor. Ticaretle birlikte karşılıklı haberleşme gereği ortaya çıkınca, kutsal yazı anlamına gelen HİYEROGLİF’le yazışmalar başlamış.

İ.Ö. 4000’in sonlarına doğru ilk kentler oluşmaya başlamış. Aynı yıllarda Mezopotamya ve Mısır dünyanın en uygar bölgeleri. Nitekim İ.Ö. 2000 yıllarında çivi yazısını bulan Mezopotamyalılar dünyanın süper gücü oluyor. Sonralarda matbaanın 200 yıllık bir gecikmeyle geldiği gibi çivi yazısı da 1000 yıllık gecikmeyle Anadolu’ya ulaşıyor.

Tunç Çağı (İ.Ö.3000-1200): Bakır ve kalayın karışımıyla elde edilen tunç madeni, Anadolu’da yeni bir çağı simgeliyor. 1800 yıllık bu uzun dönemde iki önemli uygarlık görüyoruz:

HATTİ UYGARLIĞI

(İ.Ö. 2500-2000) Anadolu’nun bilinen en eski adı, bu dönemi simgeliyor. Hatti Ülkesi. Daha sonra, Kafkaslar’dan gelen HİTİTLER (İ.Ö.1660-1190), Mısırla birlikte dünyanın iki süper gücü haline geliyor. Hititler, federatif sistemleriyle bir imparatorluk kurup, Suriye ve Mezopotamya üzerinde egemen oluyorlar. Hititler, kadın-erkek haklarını bile koruyan bir hukuk devletiydi.

Bu arada, İ.Ö. 3000-1800 yılları arasında Çanakkale yakınlarında taştan konutları ve surlarıyla ünlü, farklı tarihlerde üç ayrı Troya uygarlığı kuruluyor. Ne yazık ki, altın ve gümüş eserleri, 1870 yılında bir alman işadamı tarafından Almanya’ya götürülüyor.

ANADOLUYU TANIR MISIN ?

Demir Çağı (İ.Ö. 1200-750);

Karanlık çağ da denen bu dönem, bir çeşit gerileme dönemi. Zenginlik yok, yazı da kullanılmıyor.

Urartular (İ.Ö. 860-580);

Van gölü yakınlarında yaşayan Urartular, Frigler (İ.Ö.750-300) ve Lidyalılar (İ.Ö.700-300) ile birlikte dünyanın o zamanki önemli uygarlıklarını geliştiriyorlar. Urartu ve Frigler, madeni eserler, müzik konularında batı dünyasına esin kaynağını olurken, Lidyalılar ilk madeni parayı keşfediyorlar.

İşte bu dönemde Homeros (İ.Ö. 750-700), batının ilk edebiyat ürünü olan İLİADA’yı yazıyor. Anadolu, Persler tarafından işgal edildiği İ.Ö.545-533 tarihleri arasında, önderliğini yitirmiş ancak, Hellenistik dönem (İ.Ö. 333-30) boyunca dünyanın kültür merkezi haline gelmiştir.

Büyük İskender, tarihin ilk kültür emperyalisti olarak biliniyor. O yılların bayındır şehirleri Efes, Milet ve Bergama, Roma mimarisini de etkilemiştir.

Roma Çağı (İ.Ö.30-İ.S.395);

İşte Anadolu’nun zenginlik yılları. Sağlam, bakımlı yollar, taş köprüler, su kemerleri, çeşmeler, mermerden gymnasionlar, stadyumlar, tiyatrolar, agoralar, hamam, kütüphane ve sütunlu caddeler hep bu devrin ürünleri.

Aspendos ve Side tiyatroları da o devrin eserleri. Şimdi bir balıkçı barınağı tamamlanamazken, 1800 yıl önce 15.000 kişilik Aspendos tiyatrosunda tüm Pamfilya ahalisi tiyatro izlermiş. Kemer-Alara çayı arası Pamfilya diye adlandırılırken, Alara-Anamur arasına Kilikya denirmiş.

Bizans Dönemi (İ.S. 395-1453);

İ.S. 395 yılında, Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılan Roma İmparatorluğu’nun doğusuna, Bizans adı verilmiş. Fatih’in 1453 yılında İstanbul’u almasıyla kapanan ve 1058 yıl süren Bizans dönemini 84 ayrı imparator yönetiyor.

Bunların on birincisi olan l. Justinian, 527-565 yılları arasındaki iktidar döneminde, askeri başarılarının yanı sıra İstanbul’da Ayasofya’yı yaptırıyor. Hukukçuları bir araya getirerek, Roma hukukunu modernleştiriyor. Bu gün kullandığımız medeni hukukun temellerini atıyor.

Almanca’da Justiz, İngilizce’de ise Justice diye söylenen ve hukuk anlamına gelen bu sözcük, Justinian’ın adını anmak için konuluyor. Okurcalar’a kurduğu antik kent, aslında onun başarılı eserlerinden sadece bir tanesi.

SELÇUKLULAR (1071-1299);

Kervansarayları, medreseleri, camileri, rasathaneleri, kütüphaneleri ve sarayları ile Selçuklular, Avrupa dahil Orta Çağ dünyasının en ileri düzeydeki temsilcilerindendi.

OSMANLILAR (1299-1923);

600 yıl boyunca güçlü bir imparatorluk kuran Osmanlılar, yüzyıllarca Doğu Avrupa ve Balkanlara egemen oldular. Çini, minyatür, mücevhercilik, ağaç kakmacılığı, kumaşçılık, halıcılık ve mimarlık alanlarında eşsiz eserler yarattılar.

VEE, TÜRKİYE CUMHURİYETİ (1923- )
78 yıllık genç cumhuriyet, işte Anadolu’nun bu eşsiz uygarlık mozaiğinin son varisi. Kökleri bu kadar eskiye giden çok az ulus var. Sadece 500 yıllık tarihi olan Amerika’nın, varlıklı işadamlarının gözü, o nedenle tarihi eserlerimizde. Ne kadar paraları olsa da kökleri çok kısa.

Bugün, Anadolu’nun her karış toprağında karşımıza çıkan ören yerleri, harabeler (tarihi eser olarak koruyamayıp harap ettiğimizden ne yazık ki adları böyle), müzeler, mirasçısı olduğumuz kültürlerin bize kalan anıları, yadigarlarıdır.

Bu eserlerin ne olduğunu doğru anlayıp, bizden sonraki kuşaklara anlatabilip, sağlam olarak aktarabilirsek, ancak o zaman bu toprakların gerçek sahibi olduğumuzu hissedebiliriz.

Tunç Müstecaplıoğlu
01.09.2002